Eliza Orzeszkowa „Marta”

Eliza Orzeszkowa „Marta”

powieść

Główna boh, Marta Świcka, urodziła się w dworku szlacheckim, kilka mil od Warszawy. Gdy Marta miała 16 lat umarła jej matka. Jan Świcki pokochał czarnooką i czarnowłosą, młodą pannę. Kilka tyg przed ślubem Marty zmarł jej ojciec. Marta wyszła za Jana Świckiego, urzędnika; zajmował on wysokie stanowisko w jednym z biur urzędowych w Warszawie. Mąż Marty zachorował i nic nie mogło uratować go od śmierci. Marta miała z nim córkę – Jancię. Marta była jedynaczką. Miała służącą Zosię. Wcześniej mieszkała przy ul. Granicznej w Warszawie, później, po śmierci męża, przeniosła się na ul. Piwną w Warszawie do facjaty (mieszkania na poddaszu). Marta 5 lat żyła beztrosko z mężem, do czasu jego śmierci. Po śmierci męża zaczęło brakować jej pieniędzy na utrzymanie. Marta wybrała się do p. Ludwiki Żmińskiej w sprawie posady jako nauczycielka. Po miesiącu starania się o posadę nauczycielki dostaje tę posadę, uczy francuskiego. W młodości liznęła trochę muzyki i języka, ale nie przykładała do tego uwagi, uczyła się by coś umieć. Pracuje w domu przy ul. Świętojarskiej, (Jancia ma wtedy 4 lata), u żony jednego z głośnych literatów miejscowych, u Marii Rudzińskiej. Uczy tam 12 letnią Jadwisię. Wcześniej dziewczynkę francuskiego uczyła cudzoziemka – p. Dupont. 26-letni Oleś, kuzyn p. Marii podkochiwał się w Marcie. Marta za zarobione pieniądze kupowała sobie książki do pod szlifowania francuskiego. Czuła jednak, że tej dziewczynki ona nic nie nauczy. Zrzekła się swego stanowiska bez zapłaty za odbyte lekcje, za miesiąc pracy z Jadwisią. Mąż p. Marii – Adam Rudziński pracował w gazecie, był pisarzem, załatwił Marcie pracę; miała ona rysować ilustracje do gazety, w której pracował. Na początek dano jej do skopiowania rysunek. Kopia wypadła źle. Maria chce by Marta pracowała w sklepie jej znajomej – Eweliny D., przy ul. Senatorskiej, tam, gdzie mieścił się sklep. Jednak zajęcia tego jej odmówiono tłumacząc, że sprzedają tylko mężczyźni, że robią to wyłącznie oni. Widząc stan Marty, jej kłopoty z utrzymaniem, Maria daje jej jałmużnę – a mówiąc, że to zapłata za lekcje francuskiego. Marta pieniędzy nie przyjmuje, uważa, że jej córka niczego się od niej nie nauczyła; że Jadwisia więcej wie od Marty. Marta w poszukiwaniu pracy idzie do dawnego magazynu odzieżowego, do p. Bronisławy, zakładu, w którym kiedyś kupowała sukienki. Chce być krawcową, ale bez skutku. Po wyjściu stamtąd jej śladem podąża Klara, dziewczyna z zakładu krawieckiego, która kiedyś szyła jej suknie. Klara namawia Martę do pójścia do szwalni, do p. Szwejc. Tam pracuje się igłą i nicią, to jest coś, co potrafi Marta. W zakładzie szyje się wyłącznie maszynami, których nie umie obsługiwać Marta. Nauka trwała by zbyt długo, zajmowała by tylko komuś miejsce, komuś, kto to już potrafi, zmniejszałaby wydajność zakładu. Marta godzi się na pracę 10 godz za 40 groszy w szwalni p. Szwejc. Pracując tam wybiera się do znajomego księgarza, prosić go o pracę. Opowiada mu swoją historię i po raz 1 płacze z tego powodu, z losu, jaki ją spotkał. Ma ona czytać i tłumaczyć treść książek przez siebie przeczytanych z francuskiego na polski. Pierwsza książka jest nieźle przetłumaczona ale jest zamieszanie w stylu i wychodzi słaba znajomość języka francuskiego. Dawno zniknęła duma Marty. Księgarz Laurenty oraz Antoni gość siedzący w księgarni bardzo źle ocenia tłumaczenie Marty. Antoni jest literatem więc zna się na twórczości. Wyszedłszy stamtąd Marta mknie przed siebie do przodu, pod wpływem zmęczenia pracą, upada na schodach Świętokrzyskiego Kościoła. Chodnikiem Krakowskiego Przedmieścia idzie Oleś Łącki z panią Julią, której opowiada o swojej bogini spotkanej u kuzynki Marii Rudzińskiej. - opowiada o Marcie !!! Poznaje ją na schodach kościoła. Julcia (właściwie Karolina) zna od dzieciństwa Martę. Zaprasza Karolcia Martę do siebie. Idą tam razem z Olesiem (Aleksandrem) Łąckim (panem stworzeń). Oleś spotyka kiedyś Martę idącą do szwalni. Wzbudza to podejrzenia właścicielki, gdyż Oleś był kiedyś zainteresowany jej córką. Oleś odprowadza Martę jeszcze kilka razy do pracy. Szwejcowa wnioskuje, że Marta i Oleś znają się dobrze i długo. Są też ciągle obserwowani przez córkę Szwejcowej. Widziano ich kiedyś razem z Karoliną. Marta składa wymówienie w pracy, w szwalni. Idzie ponownie do księgarza; dostaje jałmużnę. Księgarz wysyła ją z kartką do p. Rzętkowskich na ulicę Świętokrzyską. Najpierw odprawiono ją z kwitkiem, potem zawołano i dano jej rubla za fatygę, że przyszła do nich w tak zimny dzień. Odprawiono ją, znowu jest bez pracy. Za pieniądze kupuje jedzenie i drewno. Postanowiła przeprosić p. Szwejc – lecz ona odmawia jej pracy, ma już nową robotnicę, dla Marty nie ma już miejsca. Marta idzie do jubilera na Długą, by sprzedać swą ślubną obrączkę. Będąc tam widzi młodych chłopców wyrabiających przedmioty jubilerskie. Rysuje im na papierze wzór bransoletki, chcąc nająć się w tej roli. Rysunek podoba się jubilerowi, on jednak nie przyjmuje jej do pracy. Za obrączkę dostaje 3,5 rubla + 4 ruble za wzór bransoletki. Jancia zachorowała. Marta idzie w nocy po lekarza dla 4 letniej córki. Jancia zachorowała na zapalenie kanału oddechowego – bronchit. Lekarz widząc stan w jakim żyją, nie przyjmuje zapłaty za wizytę. Choroba dziewczynki trwa długo. Marta wydała wszystkie pieniądze na leki i drewno. Córka dalej choruje. Marta musi kupić drogi i niezbędny lek dla córki, ale nie ma na niego pieniędzy. Idzie po jałmużnę do p. Rudzińskiej. Ona jednak nie może jej przyjąć i dać pieniędzy, bo ma w domu gości. Marta idzie do księgarza, ale nie śmie wejść i prosić o jałmużnę w takim wielkim natłoku kupujących. Żebrze więc na ulicy. Zaczepiła 2 kobiety, ale nie umiała poprosić o pieniądze. Starszy pan dał jej 10 groszy. Weszła do sklepu; był tam sprzedawca i kupujący w futrze, który zastanawiał się, co ma kupić. Marta weszła i patrzyła na niego. Wysunęła rękę, chciała od niego pieniędzy na lekarstwo dla córki. Odrzekł: „Moja pani! Czy nie wstydzisz się żebrać? Jesteś młoda i zdrowa, możesz pracować!” Gdy pan w futrze i sprzedawca oddalili się od lady, Marta wtedy ukradła mu 3 ruble z portfela i uciekła ze sklepu. Wybiegli za nią na dwór. Zaczęli krzyczeć: złodziejka. Rewirowcy z tłumem pobiegli za kobietą uciekająca w stronę Nowego Światu. W pewnym momencie uczuła, że nie może dalej biec, bo ludzie będący przed nią, napierali na nią z przodu jak i z tyłu. Próbowała się wymknąć tłumowi, który zacieśniał się wokół niej. Wybiegła na ulicę. Później na tory. Podbiegł do niej policjant, złapał za róg jej chustki. Puściła ją i cofnęła się. Jechał omnibus – woźnica z końmi. Próbował hamować, ale było za późno. Przejechał Marcie kołem po piersiach. Kobieta wydała z siebie ostatnie tchnienie. Umarła patrząc na gwieździste niebo. „Leżała na białej pościeli śniegu.” KONIEC

Marta jest upomnieniem kobiet o godność kobiety, chciała pracy i głosu.